W sytuacji, gdy dochodzi do rozwiązania małżeństwa w drodze rozwodu orzeczonego przez sąd, pojawiają się też inne kwestie wymagające konkretnego rozstrzygnięcia prawnego. Jedną z nich jest podział majątku wspólnego, czyli tego, który był gromadzony w okresie od zawarcia związku do jego rozwiązania. Taki podział nie jest konieczny czy możliwy, jeśli małżonków obowiązuje rozdzielność majątkowa.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Rozdzielność majątkowa – czym jest i kiedy występuje?
- Kto i kiedy może ustanowić rozdzielność majątkową?
- Różnice pomiędzy rozdzielność majątkowa a podział majątku
- Podział majątku wspólnego – co i kiedy można podzielić?
- Rozdzielność majątkowa – skutki i konsekwencje prawne
Rozdzielność majątkowa – czym jest i kiedy występuje?
O rozdzielności majątkowej można mówić wtedy, gdy małżonkowie nie mają majątku wspólnego rozumianego w sensie prawnym. Pomimo wspólnego życia, podnoszenia statusu materialnego w wyniku pracy zawodowej czy gromadzenia dóbr, każda ze stron w małżeństwie tworzy swój własny odrębny majątek, do którego nie ma prawa partner. Rozdzielność majątkowa jest określana przez prawo jako ustrój majątkowy.
Kto i kiedy może ustanowić rozdzielność majątkową?
Rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona na drodze prawnej lub umownie. Może to mieć miejsce w jednej z trzech poniższych sytuacji:
- z mocy prawa – gdy jedna ze stron zostanie ubezwłasnowolniona lub ogłosi upadłość,
- orzeczeniem sądu,
- na mocy umowy zawartej pomiędzy małżonkami.
W trzecim przypadku do ustanowienia rozdzielności majątkowej może dojść jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego lub też w trakcie jego trwania. Aby taki ustrój stał się faktem, jest konieczne sporządzenie aktu notarialnego.
Umowa o rozdzielności majątkowej nie jest nienaruszalna. Można ją zmienić lub rozwiązać w dowolnej chwili, za zgodą obu stron, również w obecności notariusza. Jeśli partnerzy przed zawarciem związku małżeńskiego nie podpisali intercyzy (umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową), ustawowo powstaje wówczas wspólność majątkowa (wspólność ustawowa).
Ustanowienie rozdzielności majątkowej często jest tożsame z podziałem majątku. Jego dokonanie ma miejsce wtedy, gdy małżonkowie chcą wyraźnie rozgraniczyć swój udział finansowy we wspólnych dobrach. Taka sytuacja może być niezbędna, jeśli jeden z małżonków zakłada firmę lub podpisuje ryzykowny kontrakt, a drugi nie chce ponosić odpowiedzialności finansowej za niepowodzenie takiego działania.
Może to być forma furtki bezpieczeństwa w celu ochrony części zgromadzonych pieniędzy, jak i sposób na uniezależnienie się od finansowych decyzji partnera.
Zarówno ustanowienie rozdzielności majątkowej, jak i podział majątku muszą przyjmować formę pisemną, przy czym:
- umowa o rozdzielności majątkowej ma postać aktu notarialnego,
- podział majątku ruchomego ma formę pisemną,
- podział majątku z nieruchomością ma formę aktu notarialnego.
Rozdzielność majątkowa a podział majątku – to nie jest to samo!
Chociaż pojęcia rozdzielności majątkowej i podziału majątku brzmią podobnie, nie są jednoznaczne. Pierwsza jest statusem prawnym, druga to czynność prawna polegająca na podzieleniu zgromadzonych dóbr pomiędzy małżonków. Łączą je jednak określone okoliczności, w których małżonkowie chcą ustalić rozdzielność majątkową, ale nie mogą się porozumieć w kwestii podziału majątku. Wówczas niezbędny jest rzeczoznawca, który wyceni wspólne dobra, a ostatecznego podziału dokona sąd.
Takie działanie nie jest konieczne, jeśli małżonkowie porozumieli się w tej kwestii i sami dokonają spisu dóbr tworzących majątek męża oraz spisu dóbr tworzących majątek żony. Jeśli wśród zgromadzonych dóbr nie ma domu, mieszkania czy działki strony mogą sporządzić wykaz przedmiotów na piśmie i uwiarygodnić własnymi podpisami. Nie jest tu konieczna obecność notariusza.
Podział majątku wspólnego – co i kiedy można podzielić?
Aby podział majątku wspólnego był możliwy, muszą zaistnieć określone okoliczności prawne. Przede wszystkim podstawą do przeprowadzenia tej czynności jest zniesienie statusu wspólności ustawowej.
Zgodnie z tym, co wymieniono wcześniej, może to nastąpić dobrowolnie przez podpisanie umowy notarialnej przez małżonków lub też prawnie, przez orzeczenie sądu, czy na skutek zaistniałych okoliczności prawnych (upadłość, ubezwłasnowolnienie). Przeprowadzenie podziału majątku przed podpisaniem umowy o zniesienie wspólności sprawia, że taki podział jest nieważny.
Rozdzielność majątkowa i podział majątku w trakcie małżeństwa (bez rozwodu)
W przypadku, gdy małżonkowie nadal pozostają w związku, nie sporządzili intercyzy przedmałżeńskiej, a chcą dokonać podziału majątku, obowiązuje zasada o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.
W praktyce oznacza to, że partnerzy najpierw muszą udać się do notariusza i sporządzić akt notarialny, w którym zrzekną się wspólności ustawowej. Dopiero po jego podpisaniu mogą samodzielnie sporządzić pisemną umowę o podział majątku lub akt notarialny, jeśli jego częścią jest nieruchomość.
Istnieją też sytuacje, w których jedna ze stron chce zniesienia wspólności majątkowej, a druga nie wyraża na nie zgody. Może ona wówczas wnieść pozew do sądu, który przeprowadzi odpowiednie postępowanie i wyda orzeczenie.
Rozdzielność majątkowa i podział majątku po rozwodzie
Nieco bardziej skomplikowane są kwestie rozdzielności majątkowej i podziału majątku po rozwodzie. Jeśli przez cały okres trwania małżeństwa obowiązywała wspólność ustawowa, wraz z rozwiązaniem małżeństwa (lub separacją) przestaje ona istnieć. W związku z tym jest możliwe automatyczne przeprowadzenie podziału majątku.
Nie jest ono jednak konieczne i w żadnej formie nie narzuca tego prawo. Strony jednak (zwłaszcza przy burzliwym rozwodzie z orzeczeniem o winie) podejmują ten krok, aby rozstać się definitywnie i nie toczyć dalszych sporów, a nawet nie utrzymywać kontaktów.
Istnieją dwie drogi przeprowadzenia podziału majątku:
- polubowna za wzajemnym porozumieniem i zgodą obu stron,
- sądowa, wymagająca wyceny majątku oraz analizy potrzeb obu stron.
W drugim przypadku nie zawsze podział jest równy i sprawiedliwy, a tym bardziej nie zawsze zadowala obie strony. Sąd bowiem może orzec np. że strona przejmująca opiekę nad dziećmi czy seniorami rodziny, a mająca niewysokie uposażenie, bardziej potrzebuje domu lub samochodu.
Jednocześnie strona, która otrzymuje ruchomość czy nieruchomość, ma obowiązek spłacić drugą stronę. Na sposób podziału majątku przez sąd nie mają natomiast wpływu orzeczenie o winie czy przyznanie opieki nad dziećmi.
Podział majątku po rozwodzie obejmuje wyłącznie aktywa. Dlatego nie bierze się przy nim pod uwagę wszelkich zaciągniętych zobowiązań wobec firm i instytucji, w tym kredytów bankowych czy zakupów dokonanych na raty.
Do majątku wspólnego nie zaliczają się też dom czy mieszkanie kupione przez jedną ze stron jeszcze przed ślubem. Jeśli wniosła je ona do małżeństwa, to podczas podziału majątku po rozwodzie nie są one brane pod uwagę. Do majątku wspólnego nie mają prawa dzieci, ale przydzielając dom lub mieszkanie, sąd może wziąć pod uwagę potrzebę ich zamieszkania z jednym z rodziców.
Podział majątku nie jest bezpośrednio związany rozwodem, dlatego nie trzeba go przeprowadzać w tym samym czasie. Prawo do podziału jednak nie ulega przedawnieniu, a jedna ze stron może wystąpić z takim wnioskiem nawet po kilku latach. Trzeba się też liczyć z tym, że chociaż z założenia podział majątku wspólnego powinien być różny, mogą zaistnieć okoliczności, że taki nie będzie. Dzieje się tak wówczas, gdy:
- jedna ze stron wykaże rażące naruszenie obowiązków wobec rodziny przez drugą stronę,
- jedna ze stron przyczyni się do powstania długiej separacji,
- przed sądem zostanie wykazany nierówny stopień przyczynienia się do powstania wspólnego majątku.
Rozdzielność majątkowa – skutki i konsekwencje prawne
Chociaż w sytuacji rozwodu czy ponoszenia odpowiedzialności finansowej za decyzje lub działalność drugiej strony rozdzielność majątkowa jest atutem, może też stwarzać wiele problemów. W przypadku jakiegokolwiek zakupu wszelkie zobowiązania obciążają tylko jedną stronę.
Jeśli przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej małżonkowie wspólnie podpisali umowę o kredyt hipoteczny, po wygaśnięciu ustroju wspólności oboje są zobowiązani do spłaty na dotychczasowych zasadach. Jednocześnie już po ustanowieniu rozdzielności majątkowej mogą się starać wspólnie o taki kredyt. Wówczas bank zweryfikuje wiarygodność każdej ze stron oddzielnie.
Rozdzielność majątkowa nie ogranicza prawa do skorzystania z ulgi prorodzinnej, jeśli rodzice wspólnie wychowują dzieci. Małżonkowie jednak nie mogą razem rozliczać podatku w formularzu PIT. Każdy z nich też odpowiada za swoje długi. Majątku jednej ze stron nie może też zająć komornik.