Czym jest zapis testamentowy?

Zapis zawarty w testamencie stanowi zobowiązanie spadkobiercy (lub spadkobierców) do spełnienia świadczenia majątkowego na rzecz wskazanej osoby (zapisobiorcy). Zapis nie jest tożsamy z powołaniem do spadku.

Z tego artykułu dowiesz się, że:

  • Zapis może zostać uczyniony wyłącznie w testamencie – może to być testament napisany własnoręcznie, ustny lub sporządzony w kancelarii notarialnej.
  • Osoba, na rzecz której został uczyniony zapis, może odmówić jego przyjęcia, co zwalnia osobę obciążoną od jego wykonania.
  • Roszczenia z tytułu zapisu zwykłego ulegają przedawnieniu z upływem 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu przez sąd spadkowy lub notariusza.

Spis treści:

Czym jest zapis w testamencie?

Testament utożsamiany jest z dokumentem, w którym człowiek wyznacza swoich spadkobierców i przekazuje im określoną część majątku.

W rzeczywistości testament dla swojej ważności nie musi zawierać wskazania spadkobierców. Autor testamentu może chcieć, by dziedziczyli po nim spadkobiercy ustawowi.

W testamencie może za to zawrzeć inne rozporządzenia i dyspozycje na wypadek śmierci. Należy do nich zapis, czyli zobowiązanie spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Na spadkobiercach ciąży wtedy obowiązek wydania wskazanego przedmiotu lub pieniędzy tej osobie.

Zapis należy do kategorii długów spadkowych. Należą do nich również m.in. niespłacone przez zmarłego długi i koszty jego pogrzebu. Co do zasady – za takie zobowiązania odpowiadają spadkobiercy, którzy przyjęli spadek.

W jakich sytuacjach stosuje się zapis testamentowy?

W jakich sytuacjach znajduje zastosowanie zapis? Pamiętajmy, że – wbrew przekonaniom, które utrwaliły w nas amerykańskie filmy – w polskim prawie nie można w testamencie rozdzielić swojego majątku na grono spadkobierców. Niedozwolone jest przepisanie córce domku wakacyjnego, synowi mieszkania, a siostrze – kolekcji obrazów.

Spadkobiercy nabywają określony ułamkowo udział spadkowy (oraz odpowiednie udziały w przedmiotach należących do spadku), a nie poszczególne przedmioty wchodzące do masy spadkowej.

Możliwość przekazania konkretnych przedmiotów daje rozporządzenie, jakim jest zapis testamentowy.

Jakie warunki musi spełniać zapis testamentowy?

Choć zostało to powiedziane, warto jeszcze raz to podkreślić: zapis może zostać ustanowiony wyłącznie w testamencie sporządzonym samodzielnie, notarialnym lub testamencie ustnym. Zapisu nie można dokonać za pomocą innej czynności prawnej albo za pośrednictwem pełnomocnika.

Zapis zwykły może obciążać:

  • spadkobiercę ustawowego,
  • spadkobiercę testamentowego.

Warunkiem ważności zapisu jest określenie osoby, na rzecz której rozporządzenie zostało ustanowione. Zapisobiorcą może być osoba fizyczna, ale także osoba prawna, np. spółka czy fundacja. Ważne, aby posiadała zdolność dziedziczenia.

Jeśli jest to osoba fizyczna, to musi żyć w momencie otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), a jeśli osoba prawna – musi istnieć, czyli być wpisana do odpowiedniego rejestru.

Możliwe są dwa rodzaje zapisów: zwykły i dalszy, przy czym ten drugi właściwie już nie funkcjonuje w praktyce.

Zapisy zwykłe w testamencie

Zapis testamentowy zwykły to rozrządzenie testamentowe, które zobowiązuje określoną osobę do spełnienia jakiegoś świadczenia majątkowego na rzecz innej osoby wskazanej w testamencie.

Poprzez dokonanie zapisu, spadkodawca przeznacza jakiejś osobie określone przedmioty z majątku spadkowego. Zobowiązanymi do wykonania zapisu są spadkobiercy oraz zapisobiercy windykacyjni.

Zapisobiorca nie ponosi  odpowiedzialności za długi spadkowe. Wyjątkiem jest ponoszenie odpowiedzialności zapisobiorcy za wykonanie dalszego zapisu, o ile takowy został uczyniony.

Zapis zwykły może być uczyniony z zastrzeżeniem terminu lub warunku. Przykładowo, spadkodawca może zastrzec, że jego majątek po śmierci dziedziczą dwaj synowie, ale wchodzący w skład masy majątkowej samochód, ma trafić do najstarszego wnuczka z chwilą, w której zda egzamin na prawo jazdy (warunek) lub z chwilą ukończenia przez niego 20 lat (zastrzeżenie terminu).

W testamencie zobowiązuje spadkobierców (w tym przypadku swoich synów) do wykonania zapisu z chwilą, z którą zostanie spełniony warunek lub nadejdzie określony przez testatora termin.

Jeśli w testamencie nie wskazano odmiennie, zapisobiorca może żądać wykonania zapisu zaraz po ogłoszeniu testamentu. Jeżeli czas jest oznaczony, można żądać realizacji zapisu po upływie tego czasu. Nie może natomiast domagać się realizacji zapisu przed oznaczoną datą.

Zapisy dalsze w testamencie

Zapisy dalsze w praktyce zdarzają się bardzo rzadko, ale dla porządku i o nich należy wspomnieć.

Są to zapisy, które obciążają zapisobiorcę. Zapisobiorca jest więc nie tylko beneficjentem, ale także zobowiązanym do spełnienia jakiegoś świadczenia na rzecz innej osoby. Przedmiotem dalszego zapisu nie musi być świadczenie, które zapisobierca uzyskał w wykonaniu zapisu zwykłego na swoją rzecz.

Kim jest zapisobiorca?

Zapisobiercą może być zarówno osoba z kręgu spadkobierców, jak i spoza jego kręgu, a więc osoba niespokrewniona. Niekiedy problemy praktyczne wywołuje fakt, że zapisobiorca nie staje się właścicielem zapisanej mu rzeczy automatycznie po śmierci spadkodawcy. Przysługuje mu jedynie prawo do żądania wydania rzeczy, które są przedmiotem zapisu.

Żądanie to kieruje do spadkobiercy, na którego został nałożony obowiązek wydania tej rzeczy. Wydanie rzeczy wymaga umowy. Jeśli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, to umowa musi zostać zawarta w sposób wymagany dla przeniesienia własności nieruchomości, a więc w formie aktu notarialnego.

Co może być przedmiotem zapisu?

Przedmiotem zapisu musi być konkretny, a więc oznaczony co do tożsamości, składnik majątkowy (np. samochód, mieszkanie, pamiątka rodzinna) lub określona kwota.

Nie może to być jakakolwiek rzecz, której wyboru dokona spadkobierca czy zapisobiorca. Przedmiotem zapisu mogą być ponadto prawa majątkowe.

W jaki sposób można odwołać zapis?

Zapis można odwołać w drodze nowego testamentu, w którym spadkodawca odwoła cały testament, w którym ustanowiony był zapis albo odwoła tylko tę część, w której ustanowił zapis.

Kto jest odpowiedzialny za wykonanie zapisu?

Za wykonanie zapisu odpowiadają spadkobiercy ustawowi i testamentowi – zapis obciąża każdego spadkobiercę proporcjonalnie do posiadanego przez niego udziału w majątku spadkowym.

Jeśli nie wykonają ciążącego na nich obowiązku, muszą liczyć się z odpowiedzialnością odszkodowawczą względem uprawnionego do otrzymania oznaczonej korzyści majątkowej.

Co w sytuacji, gdy obciążony nie ma możliwości finansowych, aby zrealizować ostatnią wolę zmarłego? Może on uwolnić się od odpowiedzialności poprzez odrzucenie spadku.

Oświadczenie o odrzuceniu może złożyć w terminie 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania do majątku zmarłego (najczęściej jest to dzień śmierci spadkodawcy lub moment ujawnienia ważnego testamentu).

Jeżeli osoba obciążona zapisem umrze jeszcze przed realizacją swojego obowiązku, zapis przechodzi na jej spadkobierców, bo obowiązek określonego zachowania nie wygasa.

Czy można odrzucić zapis testamentowy?

Osoba, na rzecz której został uczyniony zapis, może odmówić jego przyjęcia. Odrzucenie zapisu może wynikać z tego, że łączyły ją trudne relacje ze spadkobiercą i nie chce mieć żadnej rzeczy, która pochodzi od niego, ale równie dobrze mogła dojść do przekonania, że ta rzecz bardziej przyda się spadkobiercy i zrzeka się prawa do przedmiotu na jego rzecz.

Jeśli zapisobiorca nie chce przyjąć przedmiotu, osoba obciążona zapisem zostaje zwolniona z obowiązku jego wykonania. Nie jest dopuszczalne złożenie takiego oświadczenia za życia spadkodawcy.

Czy zapis testamentowy może się przedawnić?

Po upływie 5 lat od dnia, w którym zapis stał się wymagalny, roszczenie majątkowe wobec spadkobiercy staje się niemożliwe. Z tym dniem zapis testamentowy przedawnia się.

2.8 / 5. 13