Umowy kojarzyć się nam mogą przede wszystkim z dokumentami, które regulują pewne kwestie i które podpisujemy. W praktyce zawieramy je na co dzień i możemy nie do końca mieć świadomość tego, że to robimy. Najczęściej są one ustne, tzn. ustalamy np. warunki korzystania z rzeczy bez zachowywania formy pisemnej i podpisywania jakichkolwiek dokumentów. Tylko czy taka forma jest ważna? Czy umowa ustna do czegokolwiek nas zobowiązuje?
Umowa ustna – na czym to polega?
Z zawieraniem umów ustnych mamy do czynienia każdego dnia. Prostym przykładem takiej sytuacji jest pożyczenie samochodu koledze, który musi gdzieś pilnie pojechać, a jego pojazd okazał się niesprawny. W takim przypadku raczej rzadko zawieramy umowę użyczenia. Najczęściej ustalamy ustnie, że znajomy może załatwić swoje sprawy i następnie zwrócić nam pojazd. Tylko, skoro niczego nie podpisaliśmy, czy doszło do zawarcia umowy? Jak najbardziej tak. Jest to dwustronna czynność prawna. Jak wynika z art. 353 Kodeksu cywilnego strony mogą tworzyć stosunek prawny według własnej woli, ale jego treść i cel nie mogą się sprzeciwiać ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zatem obowiązuje swoboda zawierania umów – to strony decydują, jaką będą mieć one formę.
Umowa ustna w świetle prawa – czy jest ważna?
Jak zostało wspomniane, z Kodeksu cywilnego wynika, że to strony umowy decydują o tym, w jakiej formie zostanie ona zawarta. Jednak nie może ona naruszać właściwości stosunku, ustawy lub zasad współżycia społecznego. W praktyce umowa ustna będzie ważna, o ile w danym przypadku przepisy nie wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zatem, należy przede wszystkim sprawdzić, czy w konkretnej sytuacji nie przewidziano ściśle określonej formy umowy.
Podstawą prawną dla umowy ustnej poza art. 353 jest również art. 60 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że umowa jest zgodnym oświadczeniem woli dwóch stron. Taka wola może być wyrażona w różnej formie – również elektronicznej czy ustnej. Zatem wystarczy, żeby oświadczenia woli dwóch stron były zgodne, aby doszło do zawarcia umowy. Z Kodeksu cywilnego wynika bezpośrednio, jakie umowy muszą być zawarte w formie pisemnej.
Umowa ustna – czy to dobry wybór?
W wielu przypadkach możemy się zdecydować na zawarcie umowy ustnej, jednak musimy być świadomi tego, jakie mogą wiązać się z tym konsekwencje. Załóżmy, że zleciliśmy prace remontowe w naszym mieszkaniu. Ustaliliśmy podczas rozmowy, co jest do wykonania i w jakim terminie zadania zostaną zrealizowane. Jednak wykonawca nie wywiązał się z deklaracji. Efekt jego pracy wymaga poprawek, a w dodatku fachowiec oczekuje wyższego wynagrodzenia, niż wcześniej uzgodniono. W przypadku takiego konfliktu i rozstrzygania sprawy sądownie, to na stronie, która chce wykazać, że doszło do danej czynności, będzie spoczywać obowiązek udowodnienia tego. Skoro nie mamy zawartej pisemnej umowy, to wówczas sposobem na uargumentowanie naszej racji mogą być zeznania świadków. Nie możemy mieć jednak pewności, że nawet mimo ich wezwania, sprawa potoczy się po naszej myśli.
Istnieją również takie przypadki, kiedy ustawa wymaga formy pisemnej, ale nie pod rygorem nieważności. W takiej sytuacji umowa ustna również będzie wiążąca, ale w razie wystąpienia konfliktu pomiędzy stronami może pojawić się problem z udowodnieniem swoich racji. Mianowicie, w przypadku postępowania sądowego nie będzie można skorzystać z zeznań świadków czy przesłuchania stron umowy jako dowodu w sprawie. Przepisy ustawowe dopuszczają jednak kilka wyjątków, kiedy jest to możliwe:
· Jeśli strony umowy wyrażą na to zgodę.
· Jeśli żąda tego konsument, który jest w sporze z przedsiębiorcą.
· Jeśli fakt dokonania czynu zostanie uprawdopodobniony pisemnie.
Umowa pisemna jest lepszym rozwiązaniem, gdyż zabezpiecza interesy stron i warto decydować się na nią nawet wówczas, gdy nie jest ona wymagana przez przepisy i bez względu na to, z kim ją zawieramy. W przyszłości będzie nam dzięki temu łatwiej dochodzić swoich praw i udowodnić swoją rację. Warto mieć na uwadze to, że strona umowy ustnej może wręcz twierdzić, że nie doszło do jej zawarcia i uzgodnienia wynagrodzenia, ponieważ świadczenia woli nie zostały w żaden sposób utrwalone. Umowę pisemną warto zawrzeć ze względu na:
- zabezpieczenie interesów stron,
- istotność dla celów dowodowych,
- zabezpieczenie autentyczności czynności prawnej,
- zabezpieczenie realizacji ustalonej czynności.
Umowa ustna między przedsiębiorcami
Taka forma umowy jest dopuszczalna również pomiędzy prowadzącymi działalność. Różnica polega jednak na tym, że w tym przypadku niezachowanie formy pisemnej, elektronicznej lub dokumentowej nie spowoduje ograniczeń w postępowaniu sądowym.
Kiedy umowę należy zawrzeć na piśmie?
Kodeks cywilny wskazuje na to, jakie umowy wymagają zawarcia formy pisemnej. Przykładem są umowy leasingu czy poręczenia. Są jednak i takie, w przypadku których konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Należą do nich:
- umowa spółki komandytowej,
- umowa spółki akcyjnej,
- umowa spółki komandytowo-akcyjnej,
- umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
- małżeńskie umowy majątkowe,
- umowa sprzedaży dotycząca nieruchomości,
- umowa darowizny dotycząca nieruchomości,
- umowa ustanowienia użytkowania wieczystego,
- umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu.
Np. w przypadku umowy sprzedaży pojazdów przepisy ustawowe nie nakładają obowiązku zachowania formy pisemnej, ale w praktyce jest to konieczne nie tylko ze względu na ochronę interesów stron, ale mając na uwadze wymagania urzędowe. Do rejestracji samochodu konieczne jest przedstawienie w wydziale komunikacji dokumentu potwierdzającego własność pojazdu – najczęściej jest nim umowa sprzedaży pojazdu. Dlatego należy zwracać uwagę nie tylko na to, jakie obowiązki nakładają na nas przepisy, ale również na bezpieczeństwo naszych interesów i kwestie związane z późniejszym dopełnieniem powinności.