Stwierdzenie nabycia spadku przez spadkobierców może na gruncie polskiego prawa odbyć się na dwa sposoby: na drodze sądowej lub poprzez uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Co istotne, obie formy są równoważne pod względem prawnym, tzn. że osoba, która posiada notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, nie musi uzyskiwać od sądu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wszelkie kwestie i zagadnienia dotyczące sporządzania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia zostały przez polskiego ustawodawce zawarte w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1192, art. 95a-95p).
Czym jest poświadczenie dziedziczenia?
Akt poświadczenia dziedziczenia (APD) to dokument notarialny, który wskazuje spadkobierców danego spadkodawcy wraz z określeniem przysługujących każdemu z nich udziałów w spadku. W dokumencie tym niezbędne jest również wskazanie osób, na których rzecz zostały przez spadkodawcę poczynione zapisy windykacyjne, o ile takie zapisy miały miejsce.
Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia w oparciu o oświadczenia wszystkich osób będących możliwymi spadkobiercami testamentowymi lub ustawowymi, a także oświadczeń osób, na których rzecz spadkodawca poczynił zapisy windykacyjne. Wymagane są również odpisy aktów stanu cywilnego tych osób, a także odpis aktu zgonu spadkodawcy.
Kiedy notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia?
Istnieje szereg sytuacji, które wykluczają możliwość sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Przede wszystkim, zgodnie z zapisami ustawowymi, notariusz nie jest uprawniony do sporządzania aktów poświadczenia dziedziczenia na podstawie testamentów specjalnych (tzn. testamentu wojskowego, ustnego lub sporządzonego na polskim statku morskim lub powietrznym). Podobnie wykluczone są wszelkie testamenty, co do których notariusz nie ma możliwości jednoznacznego stwierdzenia ich autentyczności.
Do pozostałych sytuacji, w których notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, należą:
- otwarcie spadku przed 1 lipca 1984 r. (z uwagi na brak numeru PESEL spadkodawcy),
- wcześniejsze sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w stosunku do danego spadku,
- ujawnienie w trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia okoliczności, które wskazują na brak obecności wszystkich zainteresowanych osób mogących być potencjalnymi spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi,
- istnienie testamentu lub testamentów, które nie zostały otwarte lub ogłoszone,
- brak jurysdykcji krajowej w danej sprawie (np. gdy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub nie posiadał żadnego obywatelstwa i nie zamieszkiwał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej),
- sytuacja, gdy spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa wskutek braku małżonka spadkodawcy lub krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy.
Co niezwykle ważne, po nowelizacji ustawy Prawo spadkowe, wprowadzonej w życie 17 sierpnia 2015 r. możliwe jest sporządzenie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia także wtedy, gdy jednoczesna obecność wszystkich uczestników czynności jest niemożliwa lub utrudniona. Szczegółowe informacje na ten temat można uzyskać kontaktując się z notariuszem.
Co musi zawierać akt poświadczenia dziedziczenia?
Zgodnie z zapisami ustawy Prawo o notariacie w akcie poświadczenia dziedziczenia muszą znaleźć się następujące informacje:
- dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu,
- imię, nazwisko oraz wskazanie siedziby kancelarii notariusza (w przypadku, gdy akt był sporządzany przez osobe upoważnioną do dokonywania czynności notarialnych lub wyznaczona do zastępstwa notariusza, konieczne jest także umieszczenie imienia i nazwiska tej osoby),
- imię i nazwisko oraz numer PESEL spadkodawcy, a także imiona rodziców spadkodawcy,
- data i miejsce zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz jego miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci,
- wskazanie spadkobierców, którym przypadł spadek (imiona, nazwiska, daty urodzenia oraz imiona rodziców w przypadku osób fizycznych, nazwy i siedziby w przypadku osób prawnych),
- tytuł powołania do spadku oraz wysokość udziału w spadku, a w przypadku dziedziczenia testamentowego także określenie formy testamentu,
- wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy wraz ze wskazaniem udziałów w nim,
- wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca poczynił zapisy windykacyjne wraz ze wskazaniem przedmiotów tych zapisów (jeśli osoby te nie chcą lub nie mogą być zapisobiercami albo zapisy windykacyjne okazały się bezskuteczne, informacji tej nie umieszcza się w akcie poświadczenia dziedziczenia),
- powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu,
- podpis notariusza,
- adnotację o dokonaniu rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia – jakie dokumenty należy przedstawić?
Jeśli chodzi o przyjęcie spadku, niezbędne jest przedstawienie notariuszowi odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawcy oraz dane z dowodu osobistego, natomiast odrzucenie spadku u notariusza wiąże się z koniecznością przedstawienia odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawcy, danych z dowodu osobistego, a także informacji o złożonym wcześniej oświadczeniu w przedmiocie odrzucenia spadku, jeśli doszło do odrzucenia spadku przez innego spadkobiercę ustawowego.
Należy mieć na uwadze, iż wyżej wskazane dokumenty to niezbędne minimum – zakres dokumentów może zostać poszerzony przez notariusza o kolejne dokumenty bądź informacje w zależności od konkretnego przypadku.