Mówi się, że pominięcie bliskiej osoby w testamencie to wydziedziczenie. Nie jest to prawda. Wydziedziczenie wymaga wyraźnego wskazania tego faktu w testamencie. Może nastąpić tylko w określonych sytuacjach, które wiążą się z niegodnym zachowaniem osoby wydziedziczonej – popełnieniem przez nią przestępstwa lub ignorowaniem przez nią relacji rodzinnych.
Dziedziczenie może odbywać się na dwa sposoby: poprzez testament lub w oparciu o przepisy czwartej księgi Kodeksu cywilnego – prawa spadkowego. Jeśli zmarły nie pozostawił po sobie testamentu, czyli ostatniej woli, dziedziczenie następuje w sposób przewidziany w ustawie.
Nikogo nie można zmusić do bycia spadkobiercą. Prawo przewiduje możliwość zrzeczenia się spadku i odrzucenia go. To działa także w drugą stronę. Spadkodawca może nie chcieć, by określone osoby z najbliższego kręgu rodzinnego dziedziczyły po nim.
Samo pominięcie bliskiej osoby w testamencie to za mało, by zagwarantować, że osoba ta nie otrzyma nic z majątku zmarłego. To dlatego, że pominięci w testamencie członkowie rodziny mogą korzystać z zachowku.
Zachowek dla osoby pominiętej w testamencie
Bliscy pominięci w testamencie, mogą żądać zapłaty pieniężnej od osoby, która zamiast nich została powołana do spadku. Ma to stanowić swego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli bez sporządzonego testamentu. Wysokość zachowku to:
- 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym – w przypadku osób trwale niezdolnych do pracy albo małoletnich,
- 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym – w przypadku pozostałych osób.
Może Cię zainteresować: Czym jest zapis testamentowy?
Komu zachowek należy się z mocy prawa?
- zstępnym spadkodawcy,
- małżonkowi spadkodawcy,
- rodzicom spadkodawcy.
Wydziedziczenie jest gwarancją, że określona osoba nie będzie dziedziczyła. Wyjaśnimy, w jakiej sytuacji może do niego dojść.
Sprawdź również: Jak załatwić sprawy spadkowe bez testamentu?
Całkowite wydziedziczenie: czym jest i kiedy jest możliwe?
Całkowite wydziedziczenie możliwe jest w trzech sytuacjach. Reguluje je art. 1008 Kodeku cywilnego. Przewiduje on, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak widać, nie można wydziedziczyć osoby z najbliższego kręgu spadkobierców z dowolnego powodu. Katalog sytuacji, które uzasadniają wydziedziczenie jest zamknięty.
Wydziedziczenie jest możliwe, gdy spadkobierca dopuszcza się złego prowadzenia się (prowadzi tryb życia, który jest niezgodny z ogólnie obowiązującymi zasadami, np. popadł w poważne nałogi).
Innym powodem uzasadniającym wydziedziczenie jest dopuszczenie się przestępstwa względem spadkodawcy lub innego członka rodziny. Trudno się dziwić, że spadkodawca nie chce, by dziedziczył po nim syn czy wnuk, który wcześniej próbował go oszukać, okraść, zaatakował go lub okazał się agresywny względem innego członka rodziny.
Wydziedziczenie jest możliwe również w sytuacji zaniedbywania relacji rodzinnych i obowiązków wobec bliskich. Jak jednak udowodnić, że bliski nie utrzymywał relacji?
Jeśli po odczytaniu testamentu zakwestionuje ostatnią wolę i sprawa trafi do sądu, wydziedziczony na pewno przedstawi dowody, z których wynika, że nie zaniedbywał relacji rodzinnych. Pokaże smsy, wyliczy ostatnie wizyty w domu rodzinnym. Od sądu będzie zależało uznanie, czy można mówić o uporczywym niedopełnianiu obowiązków rodzinnych.
Warto w tym miejscu dodać, że przyczyny wydziedziczenia muszą występować w momencie tworzenia testamentu. Nie można wydziedziczyć kogoś, kto jeszcze nie dopuścił się przestępstwa, zaniedbania lub nie dał powodu do wydziedziczenia.
Całkowite wydziedziczenie – w jaki sposób go dokonać?
Testament zawierający wydziedziczenie, czyli pozbawienie najbliższych prawa do zachowku, może być sporządzony w formie aktu notarialnego w obecności notariusza, ale równie dobrze można go sporządzić samodzielnie.
Mimo wszystko warto udać się do notariusza, gdyż dopilnuje on, by w dokumencie znalazły się prawidłowo opisane powody dziedziczenia oraz przytoczone konkretne zachowania osoby wydziedziczanej, które uzasadniają pozbawienie jej prawa do zachowku. Takie określone przyczyny są ważne, bo można spodziewać się, że wydziedziczony zakwestionuje testament w sądzie.
Wydziedziczenie a zstępni wydziedziczonego
Pozbawienie prawa do zachowku nie obejmuje zstępnych wydziedziczonego, czyli jego dzieci i wnuków. Będą oni mogli domagać się zachowku. Jeśli spadkodawca nie chce, by dziedziczyli po nim również zstępni wydziedziczonego, to również powinni zostać wydziedziczeni. Nie będzie to jednak możliwe, jeśli dzieci są jeszcze małoletnie.
Koszt testamentu notarialnego zawierającego wydziedziczenie to 150-160 zł netto. Do tego należy dodać podatek VAT oraz koszt wypisu.